Ülkemiz insanının ekonomik kaygıları atacağı adımları şekillendirmekte ve hayatı boyunca yön vermektedir. Geçim kaygısı yaşayan bir insanın sağlığını düşünmesi hep ikinci planda kalmıştır. Genel Sağlık Sigortası (GSS) ile ilgili birçok vatandaşımızın hala tam bilgiye sahip olmaması veya eksik, yanlış ya da hatalı yorum ve değerlendirmeler yapılması da bunun nedenlerinden biridir. Sağlık ihtiyacı insanın en temel gereksinimleri arasında yer alır. Bu alanın bütün vatandaşlarımızın eksiksiz bir şekilde bilmesi en doğal hakkıdır.
GELİR TESTİ SÜRECİ
GSS, 1 Ocak 2012 ile birlikte ülkemizde uygulanmaya başlamıştır. İlk uygulama başlandığında kişiler bulundukları il valiliklerine ve ilçe kaymakamlıklarına giderek zorunlu "gelir testi" yaptırarak faydalanabiliyorlardı. Geliri belirli bir seviyenin altında olanlar herhangi bir ücret ödemeksizin faydalanıyordu. Geliri asgari ücret ve üzerinde olanlar ise gelir kademesine göre belirlenen ücreti ödeyerek faydalanabiliyordu. Çoğu gençlerden olmak üzere işsiz vatandaşlarımız bu yüksekten belirlenen primleri ödeyemedi. Primleri ödeyememesinin nedenleri; herhangi bir gelirinin olmaması, gelir testinin spekülatif bilgilerle hesaplanarak yüksek prim ödenmesi ve sistemin henüz bilinmemesinden kaynaklı birçok vatandaşımızın gelir testi yaptırmaması, dolayısıyla en yüksekten prim ödemek zorunda kalmasıydı. Bu durum GSS’ye karşı olumsuz bir algının oluşmasına sebep olmuştu. Aynı zamanda sistemde vatandaşlarımızın ödeyemediği milyarlarca lira prim borcu birikmişti. 2017 yılından itibaren GSS’de düzenlemeye gidilerek kademeli prim borcu ödemesi kaldırıldı. Yerine herkesin aylık 53 TL ödeyerek bu sistemden faydalandığı bir imkân getirildi. 2017 Nisan ayından önceki prim borçları da 53 TL üzerinden güncellenerek ödenme fırsatı sundu. Bazıları bu haktan yararlanarak geçmiş prim borçlarını ödeyerek kapattılar. Ancak hala borçlarını imkansızlıktan dolayı ödemeyemen ve SGK’ya borçlu olan birçok vatandaşımız mevcuttur.
GECİKME ZAMMI UYGULANDI
Gelir ne olursa olsun sabit ödeme yapılsın talepleri doğrultusunda 2017 yılında aylık 53.33 TL, 2018 yılında aylık 60.89 TL, 2019 yılında aylık 76.75 TL ücret ödeyen kişiler sağlık hizmetlerinden faydalandı. Bu yıl (2020) itibarıyla da aylık ödenecek sabit prim miktarı 88.29 TL olarak belirlenmiştir. Borcunu ödeyemeyenlerin aylık ödeyeceği ana paraya ek olarak da "gecikme zammı" uygulanmaktadır. Uygulanan gecikme zammı tüm borçları ödeme koşulunda ya da taahhüdünde bulunulursa çeşitli ödeme kolaylıkları sağlanabilmektedir. Fakat primini düzenli ödeyen vatandaşların çeşitli tepkilerinden ya da başka sebeplerden ötürü ana paranın (aylık ödenmesi gereken prim ücreti) silinmesi ya da affedilmesi öngörülmüyor.
ÖĞRENCİLERİN GSS’LİLİK DURUMU
Öğrenim gören lise ve üniversite öğrencilerinin GSS’den faydalanma koşulları da belirli şartlar altında ele alınmıştır. Mezuniyet tarihinden itibaren belli yaş ve süre sınırı olmak üzere sağlık hizmetlerinden ücretsiz faydalanabilmektedir. Lise mezunu bir genç 20, üniversite mezunu bir genç ise 25 yaşına kadar ebeveynleri tarafından iki yıl boyunca bakmakla yükümlü olarak ya da anne-babasından yararlanamıyorsa da gelir testi yaptırmaksızın 60/c-1’den faydalanarak primi devlet tarafından karşılanır ve GSS’den faydalanabilir. Örneğin 23 yaşında üniversiteden mezun olan bir öğrenci iki yıl daha (25 yaşına kadar) GSS sisteminden faydalanabilir. 24 yaşında mezun olursa bir yıl faydalanır. Fakat 25 yaşını bitirdikten hemen sonra öğrenci ya da mezun olması farketmeksizin aylık ödenmesi gereken prim ücretini ödeyerek bu sistemden faydalanabilir. 2017 yılından itibaren gelir testi yaptırmak zorunluluktan çıkartılmıştır. Fakat maddi gelirinin az ya da hiç olmadığını düşünen ve dolayısıyla prim ödemeden sağlık hizmetlerinden faydalanmak isteyen yeni mezun bir işsizin veya herhangi bir kişinin ikamet ettiği il ya da ilçenin Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarına başvurarak gelir testini yaptırması gerekmektedir.
Yapılan gelir testi sonucunda hane içinde fert başına geliri brüt asgari ücretin üçte birinden az ise (2020 yılı için 981 TL) herhangi bir ücret ödemeden GSS’den faydalanabilir. Bu miktarın üzerinde çıktığı durumda da herkes için belirlenen aylık 88.29 TL ücret ödeyerek faydalanır. Gelir testi uygulanırken kişinin ikamet ettiği evde ikamet eden kişilerin (aile, eş, çocuk vs.) gelirleri eklenerek hesaplanır. Hanedeki bireylerin harcamaları (giyim, gıda, eğitim, kira, ulaşım) taşınır ve taşınmaz malları da dikkate alınır.
ÜCRETSİZ VE NİTELİKLİ SAĞLIK HERKESİN HAKKI
Elbetteki sağlık hakkı bütün vatandaşlarımızın zorunlu olarak yararlanması gereken bir haktır. Ve en nihayetinde ücretsiz ve nitelikli olmalıdır. Prim borcunu ödeyemeyen beş milyona yakın insanımız varken bu insanların sağlık hizmetlerinden faydalanamaması söz konusu dahi olamaz. Cumhurbaşkanlığı tarafından çıkartılan kararnameyle sosyal güvencesi olmayan veya prim borcu olanların özel ve vakıf hastaneleri hariç diğer hastanelerden geçici olarak sağlık hizmetlerinden faydalanma süresi 31 Aralık 2019’da sona eriyordu. Bu süre 31 Aralık 2020’ye kadar uzatıldı.
Binlerce lira borcu biriken insanlarımızın bu borcu ödemeleri ekonomik krizin derinleştiği şu zamanda giderek zorlaşmaktadır. Sayının beş milyona yaklaşmasının en büyük nedeni de budur. Süreyi uzatarak vatandaşın borcunu ertelemek kalıcı bir çözüm değildir. Sağlık hizmetlerinden faydalanmaması da adil ve sosyal devlet anlayışına uygun değildir. Nitekim bu haklı tepkiler sonucu süreyi uzatma kararnamesi çıkmıştır. Kalıcı çözüm yaratmak için GSS’de yeniden düzenlemeye gidilerek maddi geliri olmayan, yeni mezun olan işsizlerin gelir testine tabi olmaksızın, gelir getirici bir iş akdi oluşana kadar sağlık hizmetlerinden ücretsiz bir şekilde faydalanması gerekmektedir.
Bilal Gürbüz
TGB Genel Başkan Yardımcısı
tgb.gen.tr